Andrzej Zygmunt Rola – Stężycki
(Fragment książki pt: „Świątynie. Kościoły i kaplice w Grójeckiem”).
Parafia zawsze była podstawową jednostką w strukturze administracyjnej Kościoła, zarządzaną przez proboszcza (parochus, plebanus), podległego dziekanowi. Znajomość jej dziejów znacznie pogłębia wiedzę o regionie, udziale Kościoła w życiu publicznym i jego wpływie na sytuację polityczną państwa. Także jego pozycję w Europie.
Kościół w Jezórce, Fot. A.Z.Rola – Strężycki.
IWC Replica Watches
Jednostką nadrzędną jest dekanat, w skład którego wchodzi kilka parafii zarządzanych przez dziekana. Instytucja dekanatu sięga zaś czasów przedchrześcijańskich i odnosi się do starożytnego Rzymu, bowiem najmniejszą jednostką wojskowego legionu był właśnie dekanat, dowodzony przez dziekana (decanus). Pojęcie to później przez Kościół przejęte, odnosiło się w średniowieczu do grupy 10 duchownych (zakonników) lub do kapituły kanoników. Natomiast dekanat – jako instytucja wchodząca w skład organizacyjny diecezji – pojawił się najpierw w wieku VII na obszarze współczesnej Francji. Formowanie dekanatów w Europie Zachodniej przypada na IX – XI wiek. W Polsce dekanaty powstały w 2 połowie wieku XII, zaś pełne upowszechnienie tej jednostki nastąpiło w XIII i XIV wieku, przy czym parafia pełniła wówczas także rolę najniższej jednostki administracyjnej, sądowniczej i fiskalnej państwa. Do wieku XVI następowało wzmacnianie roli dekanatów, zrzeszonych w archidiakonaty, z których zrezygnowano w połowie wieku XVIII.
Mazowsze kolonizowano już od około III tysiąclecia p.n.e. Prowadzona wówczas gospodarka rolniczo – hodowlana, wykorzystywała obszary najbardziej do tego celu odpowiednie. Stąd zagęszczenie osadnictwa w okolicach środkowej Wisły (Wysoczyzna Płocka i Wysoczyzna Ciechanowska), środkowego dorzecza Narwi (Różan), Mazowszu Wschodnim (Wysoczyzna Siedlecka) i Mazowszu Zachodnim (dorzecze Bzury, Kotlina Warszawska i Wysoczyzna Rawska).
Mazowsze Zachodnie – w skład którego wchodzi Wysoczyzna Rawska gdzie położone jest Grójeckie – zwane Starym lub Polnym Mazowszem, jest obszarem osadnictwa słowiańskiego. Natomiast Mazowsze Wschodnie – zwane Nowym lub Leśnym Mazowszem – to obszar wpływów osadnictwa bałtyckiego.
Mazowsze jako region nie było jednolite. Znacznie bogatsze Zachodnie, dominowało gospodarczo nad Wschodnim. Cały jednak jego obszar w czasach piastowskich stanowił północno – wschodnią rubież Rzeczypospolitej, broniącą jej od najazdów ludów bałtyckich.
Od początków chrześcijaństwa w Polsce Grójeckie – stanowiące integralną część Mazowsza zwanego później Południowym – wraz z całą ówczesną strukturą administracyjną, wchodziło w skład Diecezji Poznańskiej. Był to swego rodzaju ewenement, bowiem obszar ten stanowił oddaloną od stolicy diecezji o 350 km enklawę. Stan ten trwał – mimo prób powołania nowych diecezji – aż do roku 1798, kiedy to Stolica Apostolska erygowała Diecezję Warszawską.
Niektórzy badacze (m.in. J. Nowacki) lokalizują w Grójcu biskupstwo zwane Diecezją Południowomazowiecką, datując ją na rok 1075. Bezsprzecznie jednak Grójec był stolicą archidiakonatu do roku 1245, kiedy to instytucję tę przeniesiono do Czerska, a następnie do Warszawy. Archidiakonat ten utworzono prawdopodobnie jako ośrodek misyjny, przyznany Diecezji Poznańskiej w zamian za utracone na rzecz nowopowstałej Diecezji Lubuskiej obszary. Nowe badania tematu przynoszą kolejne informacje, w tym i tę, że archidiakonat grójecki „oddalił się” od diecezji macierzystej (poznańskiej) przez utworzenie Diecezji Włocławskiej. Jednak dość mocne posadowienie ma hipoteza, że związek Diecezji z archidiakonatem wywodzi się od czasu śmierci Mieszka II w 1034 roku, kiedy to w czasie tzw. „reakcji pogańskiej” nastąpiła ucieczka wielu Wielkopolan na spokojne i bezpieczne wówczas Mazowsze Południowe. Fakt ten potwierdza znaczna ilość gniazd rodowych w grójeckiem i rawskiem, z których wiele ma bezsprzecznie wielkopolski rodowód.
Archidiakonat Warszawski – będący spadkobiercą administracyjnym Grójca i Czerska, przynależał do Diecezji Poznańskiej aż do 1793 roku, czyli do czasu II rozbioru Polski. Wg spisu z roku 1535 dzielił się wówczas na pięć dekanatów: czerski, grójecki, liwski, sochaczewski i warszawski.
Wielce interesującym jest to, że mimo wielu prób przez lata zmierzających do utworzenia Diecezji Warszawskiej, żaden z projektów nie został zrealizowany. Dopiero fakt przejęcia Poznania i Gniezna przez zaborców pruskich, spowodował konieczność utworzenia nowej jednostki, co stało się – jak wspomniałem – w 1798 roku. Wówczas to Grójec i dekanaty sąsiednie weszły w skład nowej diecezji. Stan ten trwał do roku 1863, kiedy to po upadku Powstania Styczniowego, w wyniku represji zmniejszono ilość dekanatów diecezji z 21 do 15. Grójeckie pozostało w Diecezji Warszawskiej.
Kościół – poza określeniem zbiorowości wiernych – to także nazwa określająca budowlę, wzniesioną w celu wypełniania obrzędów kultowych: sprawowania nabożeństw, udzielania sakramentów i uczestnictwa we wspólnej modlitwie.
Architektura – w tym sakralna – towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Zajmuje więc w naszej świadomości wyjątkowe miejsce. I nie dlatego, że z upływem lat jej obiekty stały się jednymi z najstarszych i najszacowniejszych zabytków. Dlatego też – między innymi – że to w nich właśnie ujawniły się różnorodne rozwiązania – także techniczne – w szczególnie trudnych konstrukcjach, które nie są potrzebne w trakcie realizacji budownictwa mieszkalnego czy gospodarczego. Niebagatelną rolę pełniły – i pełnią – walory artystyczne. Kościoły więc – bo one w większości przypadków stanowią główne obiekty kultu – są świadectwem kultury technicznej i prezenterami konkretnych rozwiązań przestrzenno – artystycznych. I to z reguły takich, w których dominującymi cechami jest prostota i funkcjonalność.
Na ogół istniejące do dziś kościoły murowane, zachowały się w dobrym stanie, a ich współczesna eksploatacja, zastosowane rozwiązania techniczne w zakresie choćby ogrzewania, instalacji elektrycznej, itp., znacznie wspomagają ten stan zachować.
W nieco gorszej sytuacji są kościoły drewniane. One to, stale narażone na różnego typu niebezpieczeństwa: pożary, mniejsze możliwości technicznego zabezpieczenia, naturalna deprecjacja budulca, itp. wymagają szczególnej troski.
Rodzime budownictwo sakralne w Grójecczyźnie, nie jest jednolite, aczkolwiek posiada wiele cech właściwych tylko dla tego regionu. Poza tym prezentuje ono szerokie spektrum stylów i możliwości. Pamiętać przy tym należy, że obiekty tego budownictwa tworzono w większości przypadków przed wiekami, a stosowane wówczas rozwiązania techniczne, do dziś podziw wzbudzają. Powyższe nie donosi się tylko do ówczesnych metod budowlanych, ale także do zasad artystycznego kształtowania tych przecież dzieł. Oczywiście można by w tym przypadku wskazać wiele cech, odnoszących się choćby do umiejętności piętrzenia brył, układania dachów, obróbki ścian w celu wykorzystania ich w grze światła i cienia, czy zasad rytmiki architektonicznej. To są właśnie elementy powodujące, iż całość założenia sakralnego działa na nas pozytywnie. To jest także powodem, dla którego owe od wieków wypróbowane metody konstruowania i dekoracji, pozostają w zasadzie takie same. Także zgodna jest technika z materiałem, co jest znamienną cechą obowiązującą przez wieki. Z dawna wypróbowane zasady konstrukcji, są też niezmienne, a zmianom podlegają wyłącznie detale o niewielkim znaczeniu.
Architektura sakralna w Grójeckiem, to w większości przypadków budownictwo ceglane, wypierające z czasem mniej trwałe obiekty drewniane. Mimo to – i na szczęście – zachowało się w regionie kilka interesujących kościołów, stanowiących dziś przepiękne relikty drewnianego budownictwa sakralnego. Cegła natomiast – jako trwały i łatwo dostępny materiał – zdominowała oblicze architektury sakralnej, ciesząc się już od okresu gotyku wielkim uznaniem. W regionie nie występują budowle kamienne, a to z uwagi na brak tu złóż tego surowca.
Najstarsze kościoły – Grójec i Tarczyn – zachowane w Grójeckiem do czasów współczesnych, pochodzą z wieku XV, choć na starszych – jeszcze romaqńskich – budowane są zrębach. Młodsze od nich drewniane – Chynów, Lewiczyn, Lutkówka, Mogielnica i Rembertów – pochodzą z wieku XVII i XVIII, z zachowaniem w większości z nich fragmentów budulca z kościołów poprzednich. Pozostałe świątynie prezentują style: renesansowy, barokowy i klasycystyczny. Nowsze – budowane na przełomie XIX i XX wieku – odniosły się do cech stylów: romańskiego (Goszczyn, Konary), gotyckiego (Boglewice, Mogielnica, Pieczyska, Promna, Przybyszew, Worów, Wrociszew i Nowe Miasto), renesansu (Lipie) i baroku (Jeziórka).
Grójecczyzna jest mało znana. Trudno dociekać przyczyn, ale może tkwią one w sąsiedztwie Warszawy, co już w trakcie zbierania materiałów etnograficznych o Grójeckiem, zauważył w wieku XIX Oskar Kolberg, praktycznie ich nie znajdując?
Grójeckie to region będący kolebką około 220 gniazdowych, polskich rodzin szlacheckich. To jeden z najbardziej „szlacheckich” regionów Polski. Rodziny związane tu z ziemią, rozwijając swoje dobra, tworzyły postęp cywilizacyjny. Dokonywały więc one fundacji i wspierały budowanie nie tylko obiektów rezydencjonalnych, ale na skutek nowej sytuacji gospodarczej – będącej efektem rozwoju wielkiej własności ziemskiej – także obiektów sakralnych. Proces ten powodował szybkie zagospodarowanie regionu i obieg pieniądza. To wszystko sprawiało, że wzrastała sprężystość organizacyjna administracji lokalnej i zwiększały się możliwości inwestycyjne. To podnosiło prestiż owych rodzin i powodowało silniejsze związki z kulturą świata łacińskiego. Wprowadzało także zmiany struktury osadniczej. Wówczas to bowiem powiększały się skupiska ludności, mnożyły targi i odpusty, zapełniały szlaki handlowe powodujące wzrastanie funkcji miejscowości kościelnych, elitarność lokalnych ziemian i…potrzebę tworzenia kościelnych jednostek administracyjnych – parafii.
Kościół rzymskokatolicki jest najbardziej liczną organizacją wyznaniową wśród Kościołów chrześcijańskich i posiada scentralizowaną strukturę hierarchiczną. Kościół też nigdy nie ograniczał się tylko do działalności religijnej, lecz w różny sposób angażował się w różnorodną działalność publiczną, w tym naukową, ekonomiczną, kulturalną i polityczną. Powodowało to – niezależnie od potrzeb kultowych – przyspieszenie tempa budowy różnorodnych obiektów sakralnych.
Liczne już dość wcześnie – bo w wieku XIII – budownictwo sakralne dystansowało się znacznie od skromnego wówczas budownictwa świeckiego. Zwłaszcza w zakresie wizerunku artystycznego. W tym właśnie okresie rozwijała się forma detalu i różnorodna stawała się plastyka architektoniczna, kamień zaś zaczynała wypierać cegła, która dominuje już do czasów współczesnych.
Budowle sakralne wznoszono z zamysłem pomieszczenia tam większej ilości ludzi i nie tylko dla ich integracji społeczno – religijnej, ale i dla obrony. Były więc one kompilacją programu funkcjonalnego i określonego programu artystycznego.
Budownictwo to torowało drogę ku wielkim przemianom. Przyspieszało rozwój w każdym zakresie, oraz otwierało możliwości ekonomiczno – ustrojowe. Wprowadzało tym samym postępowe formy produkcji zarówno rolnej jak i rzemieślniczej. Wzmacniało to miasta. Powodowało to postęp techniczny i asymilację kultury zachodniej, będącej wzorcem organizacji społecznej.
W Polsce proces ten trwał długo i nie zawsze doprowadzony został do końca. Mimo to nie można nie docenić wartości tych przemian.
W grójeckiem owa dość liczna ilość rodzin, związanych z nimi parafii i kościołów, lokowała region na konkretnym miejscu. To okoliczne rodziny szlacheckie prym tu wiodły i podejmując pełnienie odpowiedzialnych funkcji i urzędów ziemskich, miały poważny wpływ na rozwój też kraju. Dlatego w większości przypadków związki tych rodzin z parafiami były bardzo długie. Pozostawiło to ślad w postaci różnych dokumentów, legatów, oraz wielu zabytków ruchomych fundowanych kościołom powodując, iż związki te do dziś są żywe.
Budowle sakralne są zwierciadłem regionu. Owym konfesjonałem ludzkich spraw, trosk dnia codziennego. Tym, co łączy owego fundatora i tego, który z podziwem patrzył na to arcydzieło kunsztu i wyobraźni. Stanowią one nie tylko obiekt kultu, ale są również dowodem aktywności mieszkańców i niezaprzeczalną pamiątką czasów minionych.
Grójecczyzna i obszar bezpośrednio przyległy, skutkujący wzajemnym przenikaniem relacji religijno – kulturowych – jest regionem zasobnym w obiekty architektury sakralnej. Poza wieloma (41) kościołami parafialnymi, istnieje tu kilka (8) kościołów filialnych i (19) kaplic. Położone w granicach obecnego powiatu grójeckiego i jego obrzeży w ramach dawnych podziałów administracyjnych – zarządzane są przez Diecezję Warszawską i Diecezję Łowicką.
Patek Philippe Grand Complications Replica