Kacałowe siedlisko

Na rynku księgarskim ukazała się nowa książka autorstwa Andrzeja Zygmunta Roli – Stężyckiego pt: „Kacałowe siedlisko” (ISBN  978-83-941158-0-7), wydana przez Instytut Genealogii. Tym razem Autor odniósł się w treści do dziejów drewnianej  architektury ludowej Podlasia, regionu choć sąsiadującego z Mazowszem, ale jego mieszkańcom prawie nieznanego.

Rzecz dotyczy rewaloryzacji jednego z obiektów takiego budownictwa, położonego w gminie Szudziałowo w powiecie sokólskim, województwa podlaskiego, na tle jego dziejów.

Drewniana architektura ludowa Podlasie jest wielce indywidualna.

Podlasie – zwane też Podlasze (w języku białoruskim: Падляшша, Padlaszsza, Padlašša, ukraińskim: Підляшшя, Pidlaszszia,  litewskim: Palenkė i łacińskim: Podlachia), to region położony w północno wschodniej Polsce, zawarty w znacznej części na obszarze Wysoczyzn: Białostockiej i Bielskiej, wchodzących w skład Niziny Podlaskiej. Historyczne Podlasie zawiera się w centralnej i południowej części województwa podlaskiego, północno – wschodniej części województwa lubelskiego i wschodniego fragmentu województwa mazowieckiego.

Zasiedlono go już w X – XI wieku w związku z tzw. mazowieckim trendem osadniczym, a po zorganizowanej przez Bolesława Chrobrego w roku 1018 wyprawie na Kijów, wcielono w granice państwa polskiego.

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 wszystkie wcześniejsze przekształcenia administracyjne, spowodowały problemy w określeniu granic Podlasia, bowiem nazwą ta zaczęto stosować w odniesieniu obszarów nie należących do regionu w czasach I Rzeczypospolitej. Stan ten utrwalił się też po zakończeniu II wojny światowej, wywołując tym istniejący do dziś swoisty chaos, lokując, jako podlaskie obszary przyległe, ale nigdy nie będące Podlasiem właściwym i etnicznym.

Wysublimowaną dziedziną, jakże charakterystyczną dla regionu, podkreślającą nie tylko funkcjonalność, ale też zmysł artystyczny i talent wykonawców, jest wszechobecna tu architektura drewniana.

Kultura wiejskiego budownictwa drewnianego w Sokólskiem, jest jego niezwykłym walorem kulturowym o odległej już historii. Niestety, coraz więcej obiektów ulega degradacji niszczejąc, lub zmieniając styl w wyniku niewłaściwie przeprowadzanych modernizacji.

Podlasie należy do tych regionów w Polsce, w których architektura drewniana nadal przeważa w lokalnym krajobrazie wsi i małych miast. Drewniane kościoły, domy, budynki gospodarcze, wiatraki, kapliczki krzyże a nawet dworce kolejowe, to nieodzowny element podlaskiego krajobrazu, którego charakterystyczną cechą jest bogate zdobnictwo, zwłaszcza budynków mieszkalnych i charakterystyczny dla tego regionu styl.

Większość tych budowli – pochodzących w większości przypadków z XIX wieku – nie jest jednak objęta ochroną konserwatorską, co jest przyczyną powolnego jej zanikania.

Są one tworem lokalnych rzemieślników artystów, którzy rozwijając swoje talenty, wprowadzali swoje pomysły, dzięki którym zdobnictwo stało się indywidualnym i bardzo charakterystycznym dla tego regionu. Interesującym jest to, że jest ono kontynuacją rosyjskich wzorców budowlanych, wprowadzonych na Podlasie przez lokalnych emigrantów. Ci po powrocie z emigracji, gdzie nauczyli się zawodu, wprowadzali nowo poznane doświadczenia na grunt lokalny, powodując tym samym wyparcie zarzucanego niegdyś mieszkańcom Podlasia „ksenofobicznego konserwatyzmu”, z pożytkiem zresztą.

Nie można w tym przypadku pominąć też wpływu rosyjskich architektów i rzemieślników, wznoszących tu różne budynki użyteczności publicznej (w tym dworce kolejowe) czy też rezydencje i świątynie.

Kultura wiejskiego budownictwa drewnianego w Sokólskiem, jest jego niezwykłym walorem kulturowym o odległej już historii.

„Kacałowe siedlisko” jest książką jednego tematu i jednego obiektu, ale świadczy ona o wszechstronności zainteresowań Autora, który z wielką lekkością i swadą porusza się w skomplikowanych meandrach odległego  regionu i specjalistycznej  terminologii.

Jest ona swoistym pomostem łączącym Południowe Mazowsze z  Północnym Podlasiem. Regiony te – choć przecież różne – łączy też wiele, czego treść książki dowodzi.

Podlasie jest kolejnym – po włodawskim, węgrowskim i przysuskim – regionem zainteresowań  Autora, świadczącym o  jego wszechstronnej pasji odkrywczej i ciekawości świata.