Obryccy

„ZSZYTY REGIONALNE” Nr 2/2004. Regionalna Izba Historyczna w Zambrowie, Andrzej Zygmunt Rola-Stężycki

Obryccy – polska rodzina szlachecka wywodząca się z dóbr Obryte w dawnej ziemi nurskiej województwa mazowieckiego. Miejscowość ta położona jest u ujścia rzeki Nurzec do Bugu, w okolicach miasta Nur w dzisiejszym powiecie Ostrów Mazowiecka województwa mazowieckiego.
Historyczne dzieje rodziny sięgają czasów dość odległych, bowiem aż w wiek XVI. Herb Obryckich to Prus I, w herbarzach opisuje się go w następujący sposób: „W czerwonym polu, półtora krzyża białego, to jest drugiego krzyża od dołu po lewym boku tarczy, mniemasz połowy, na hełmie ręka zbrojna po ramię z korony wychodzi, w łokciu zgięta, z mieczem do góry w prawa tarczy zaniesiona” .
Obrycki to typowo polskie nazwisko przymiotnikowe, typu odmiejscowego, utworzone od nazwy miejscowości Obryte, odnoszące się do cech topograficznych terenu. Źródła wcześniejsze podają też to nazwisko w formie Obrzycki, co może mieć odniesienie do nazwy rzeki Obry i związanego z nią plemienia Obodrytów. Jest to jednak luźna dywagacja, choć odpowiadająca źródłosłowu wyrazu – obryty, także związanego z wodą. Nazwa Obryte pochodzi wprost od przymiotnika – obryty i oznacza po prostu miejsce obryte, czyli podmokle, otoczone wodą. Rdzeń ob- odnosi się do dawnego nazewnictwa i oznacza wodę, rzekę, ciek. W początkach lat 90 -tych w Polsce nazwiska tego używało 971 osób.
Wywodząca się z rodu Prusów rodzina Obryckich musiała posiadać lokalne znaczenie przede wszystkim na Mazowszu, części Podlasia, ziemi łęczyckiej, sieradzkiej, kaliskiej i poznańskiej, gdyż tam właśnie występowało najwięcej jej przedstawicieli. Na Mazowszu zaistniała w połowie wieku XV, co spowodowane było zapewne wzmożoną kolonizacją tych ziem. Osiadając na nabytych lub nadanych im dobrach – Obryte – rodzina przyjęła nazwisko od owych dóbr. Mówiąc więc o zaistnieniu Obryckich mamy na myśli okres, gdy rodzina ta związana była z dobrami Obryte na tyle długo, że bez wątpliwości kojarzono ich z owym gniazdem rodowym.
Pierwsze wzmianki o przedstawicielach tej rodziny pochodzą z 1467 roku, a odnoszą się do Marcina Obryckiego, o którym nic bliższego nie wiadomo poza tym, że…wywodził się z Obrytego. Dokumenty z roku 1471 wymieniają Andrzeja Obryckiego („Andreas Obriczksky 1471, Bona […] Iohannis Obriczsky et Mathie fratrum […] in Cownaty 1497”) .
Obryccy jako rodzina szlachecka byli dość aktywni publicznie. Uczestniczyli w zjazdach, sejmikach, byli posłami na sejmy i elektorami królów oraz pełnili wiele ważnych urzędów ziemskich. Byli też żołnierzami i uczestniczyli w różnych wyprawach oraz bitwach, w których wielu z nich poległo. Najwcześniej notowanymi rycerzami tego rodu byli Jan, Maciej i Zygmunt z Obrytego, którzy w roku 1497 uczestniczyli w tzw. wyprawie wołoskiej.
Pierwotnym gniazdem rodowym były dobra Obryte położone w ziemi nurskiej, w zakolu rzeki Bug i uchodzącej do niej rzeki Nurzec. Akta surażskie z roku 1567 wzmiankują m.in. Bartłomieja, syna Mikołaja Pęski z dóbr Głębokistok i Niemiarowo, oraz jego żonę Annę Obrycką – córkę Stanisława – dziedzica dóbr Obryte. Akta zaś wiskie z roku 1604 informują o Ewie Zawadzkiej córce Feliksa z Zawad, żonie Feliksa Obryckiego z ziemi nurskiej. Jednak już w roku 1674 podczas lustracji prowincji wielkopolskiej, na podstawie której sporządzono regestr pogłównego, nie wymieniono tam Obryckich. Oznacza to, że rodzina ta opuściła to gniazdo i osiadła w bardziej na północ położonych ziemiach: wiskiej i łomżyńskiej (Obrytki). Tam zresztą Obryccy mieszkają do tej pory. Oczywiście, kolejni, liczni przedstawiciele tego rodu migrowali do innych regionów. Aczkolwiek najwięcej z nich kolonizowało północne rubieże Mazowsza, tworząc nowe zaścianki przekształcające się po latach w wioski, którym…nadawano nazwy od ukształtowanego już nazwiska. Tak właśnie było z kolejnym gniazdem Obryckich – wsią Obrytki, dziś położoną w gminie Przytuły (kiedyś ziemia wiska) i kolejną wsią o tej samej nazwie, położoną o około 20 km na północ w ziemi łomżyńskiej, dziś w gminie Szczuczyn. Przedstawiciele Obryckich, koligacąc się z miejscowymi rodzinami, osiadali w okolicznych wsiach, nabywając również inne dobra. Jeszcze dzisiaj można spotkać tam przedstawicieli rodu Obryckich, często nieświadomych jednak dziejów swej rodziny.
Tylko dwie linie Obryckich zaznaczyły na dłużej swoją obecność w regionie łomżyńskim. Pierwszą była linia osiadła w parafii Niedźwiadna pod Szczuczynem, wywodząca się od Pawła żyjącego jeszcze w roku 1789. Linia ta, dzierżąc dobra: Chojnowo, Czarnówek, Mazewo i Załuski w kolneńskim, do końca wieku XIX utrzymała swoją pozycję. Obecnie nie ma nikogo z tej linii rodowej we wspomnianych miejscowościach. Jedyną po nich pozostałością jest kaplica-grobowiec Obryckich w Niedźwiadnej.
Druga, zresztą bratnia, linia wywodząca się od starszego brata Pawła, Wojciecha Obryckiego, osiadła w trzech okolicznych parafiach: Przytuły, Romany i Grabowo. Obryccy z tej linii rodowej do dziś mieszkają we wsiach: Romany, Grabowo, Konopki-Białystok, Konopki-Monety i Skroda Wielka. Ta linia, nieco wcześniej spauperyzowana, była jednak znacznie liczniejsza niż linia pierwsza, stąd też i bardziej prężna. Także i w Romanach na cmentarzu parafialnym wznosi się kaplica-grobowiec Obryckich, zaś na cmentarzu parafialnym w Grabowie spoczywa kilka pokoleń Obryckich tej linii. To potomkowie rodziny, wywodzący się z Obrytek w gminie Przytuły.
W zasadzie nie zachowały się informacje o dziejach rodu. Wszelkie dane o nim czerpie się ze źródeł genealogicznych, odnoszących się do poszczególnych osób. Te zaś, wzmiankowane w okazji różnych sytuacji takich jak: elekcja, urząd, proces, podatki, itp. nie pozwalają na sprecyzowanie obrazu rodziny. Prezentują jednak poszczególnych przedstawicieli rodziny w pewnym chronologicznym porządku.
Warto i w tym przypadku zastosować ów system, wówczas bowiem będzie można przyjrzeć się konkretnym postaciom i ich aktywności publicznej.

Najważniejsi przedstawiciele:

– Marcin Obrycki – 1467 r.
– Jan, Maciej i Zygmunt Obryccy, synowie Pawła, 1531 r. uczestnicy „wyprawy wołoskiej” w 1497 r.
–Stanisław Obrycki, dziedzic Obrytego; żona Małgorzata Wojsławska; córka Anna – żona Bartłomieja Pęskiego (ślub w 1567 r.), komornika nurskiego w 1563 r.
–Tomasz Obrycki, dziedzic Obrytek (wieś 35 km na północny wschód od Łomży), syn Aleksego i Katarzyny Pieniążek w 1580 r.
– Marcin, Paweł i Wiktor Obryccy – synowie Łukasza w 1587 r.
–
– Andrzej i Feliks (Felicjan) Obrycki syn Stanisława – stolnik nurski, żonaty z Ewą Zawadzką (córką Feliksa) w 1604 r. był posłem na Sejm w 1589 r. Podpisał tzw. „umowę będzińską”. W roku 1587 był podstarostą, stolnikiem burskim w 1604 roku ,
– Kacper Obrycki – właściciel Obrytego, burgrabia grodzki drohicki w 1591, elektor 1697 z ziemi nurskiej.
– Wojciech Obrycki, syn Aleksandra w 1692 r.
– Jan Obrycki, burgrabia drohicki w 1695 r.
– Marcin, Michał i Wojciech – poseł ziemi lipskiej – Obryccy, z ziemią wiską, a Marcin z ziemią łomżyńską podpisali elekcję w 1697 roku.
– Jakub Obrycki syn Kacpra w 1733 r. Elektor w roku 1733 z woj. podlaskiego ,
– Ludwik Obrycki, dziedzic Obrytek, wiceregent nurski w 1726 r.
– Dionizy Obrycki, wiceregent i burgrabia drohicki w 1723 r.
– Nikodem Obrycki, podczaszy nurski w 1738 r.
– Michał Obrycki, skarbnik nurski.
– Paweł Obrycki, syn ww. Michała, komisarz do spraw zbierania ofiar w 1789 r. i wojski mniejszy lubaczowski w 1791 r.
– Wojciech Obrycki, syn ww. Michała, elektor w ziemi mielnickiej – 1764 r., a w 1785 r. skarbnik nurski,
– Stanisław Obrycki, radca w powiecie biebrzańskim w roku 1813,
– Antoni Obrycki, w 1858 r. właściciel majątku Czarnówek w powiecie grajewskim.
– Stanisław Obrycki, w 1646 r. właściciel wsi Obryty – Przysługi w powiecie wąsoskim,
– Aleksander Obrycki, był w wojsku rosyjskim, został wylegitymowany w Królestwie Polskim w 1854 r.
– Wojciech Obrycki, syn Macieja, wnuk Michała i prawnuk Michała, a praprawnuk Stanisława, dziedzica dóbr Obryty – Przysługi, żonaty z Weroniką Gromadzką, ich syn Franciszek (poślubił Ewę Żebrowską) miał w 1854 r. syna Jana wylegitymowanego w Królestwie Polskim w 1855 r.
– Paweł Obrycki, syn Michała, komisarz do spraw zbierania ofiar w 1789 r. i wojski mniejszy lubaczowski w 1791 r. W 1774 r. dziedzic majątków: Mazewo (3 km na południowy – zachód od Szczuczyna w powiecie kolneńskim), Załuski (w sąsiedztwie Mazewa) i in.
– Józef, syn ww. Pawła, dziedzic dóbr Chojnowo (3 km na zachód od Szczuczyna) w powiecie grajewskim,
– Stanisław, także syn Pawła, dziedzic majątków Czarnówka-Mazewo i Załuski. Obaj bracia wylegitymowali się ze szlachectwa w Królestwie Polskim w roku 1839.
Natomiast wylegitymowani w Cesarstwie Rosyjskim i zapisani do ksiąg szlachty okręgu białostockiego zostali:
– Karol Obrycki, syn Leonarda, w 1835 r.
– Leonard Obrycki z synem Narcyzem oraz Józef, Eliasz i Ignacy z synami: Leopoldem, Ferdynandem, Ksawerym i Edwardem, także Marceli, syn Klemensa – wszyscy w 1853 r.

• Roman Obrycki – ławnik w gminach Bożejewo i Drozdowo w latach 1886 – 1894.
• Stanisław Obrycki – właściciel dóbr Mazewo i Mazewki pod Szczuczynem, w parafii Niedźwiadna w roku 1905.
• Wiktoria Obrycka – właścicielka dóbr Chojnowo o powierzchni 213 ha, w roku 1930,
• Antoni Obrycki – właściciel dóbr Juchnowiec Dolny o powierzchni 68 ha w roku 1930 i Romany w 1944 r.
  Elektorzy królewscy:
  – Fabian Obrycki, elektor króla Augusta II z ziemi nurskiej
  – Kasper Obrycki, burgrabia grodzki drohicki, elektor króla Augusta II z ziemi nurskiej
  – Marcin Obrycki, elektor króla Augusta II z ziemi wiskiej
  – Marcin Obrycki, elektor króla Augusta II z ziemi łomżyńskiej
  – Michał Obrycki, elektor króla Augusta II z ziemi wiskiej
  – Wojciech Obrycki, poseł ziemi liwskiej, elektor króla Augusta II z ziemi wiskiej
  – Ignacy Obrycki z Obrytego, elektor króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z ziemi mielnickiej
  – Wojciech Obrycki z Obrytego, elektor króla Stanisława Augusta Poniatowskiego z ziemi mielnickiej
  – Jakub Obrycki, elektor króla Stanisława Leszczyńskiego z woj. podlaskiego.

Najważniejsze posiadłości:

1.Mazewo – gm. Szczuczyn w pow. grajewskim woj. podlaskiego (w 1905 r. właścicielem był Stanisław Obrycki)
2.Chojnowo – gm. Szczuczyn w pow. grajewskim woj. podlaskiego (w 1930 r. właścicielką była Wiktoria Obrycka). Zakupił je Paweł Obrycki – kolator kościoła parafialnego w Niedźwiadnej w 1822 r. – od Jana Downarowicza w 1809 r. Potem dziedziczył je Józef (1853 r.), ożeniony z Marianną Żmijewską, córką Jakuba i Teresy – dziedziców dóbr Dybła,
3.Załuski – gm. Szczuczyn w pow. grajewskim woj. podlaskiego,
4.Czarnówek – gm. Szczuczyn w pow. grajewskim woj. podlaskiego,
5.Konopki-Białystok – gm. Grabowo w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego,
6.Konopki-Monety – gm. Grabowo w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego,
7.Konopki-Białystok – gm. Grabowo w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego,
8.Skroda Wielka – gm. Grabowo w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego,
9.Romany – gm. Stawiska w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego. Własność w 1900 r. Antoniego Obryckiego, syna Stefana, wnuka Antoniego, prawnuka Wojciecha i Weroniki Gromadzkiej (dawna ziemia wiska),
10.Obrytki – gm. Przytuły w pow. łomżyńskim woj. podlaskiego (dawna ziemia wiska). W 1674 r. były własnością Stanisława, Wawrzyńca, Wojciecha, Jakuba, Pawła i Floriana Obryckich
11.Obrytki – gm. Szczuczyn w pow. grajewskim woj. podlaskiego (dawna ziemia łomżyńska). W 1674 r. przysiółek Obrytki-Kownaczyno był własnością Michała Obryckiego, syna Stanisława
12.Obryte – gm. Ciechanowiec w pow. ostrowskim woj. mazowieckiego. W 1674 r. źródła nie wzmiankują już Obryckich.

13. Wołkowice-Sokoły zwane też Rostkami – dawna ziemia łomżyńska. W 1674 r. stanowiły własność Mateusza Obryckiego
14. Mierki – dawna ziemia łomżyńska – w 1674 r. stanowiły własność Marcina Obryckiego
15. Rakowo – dawna ziemia łomżyńska. W 1853 r. właścicielem tych dóbr był Józef Obrycki.

Poz. 5 – 10 znajdowały się w posiadaniu potomków rodziny wywodzącej się z linii Wojciecha Obryckiego, a poz. 1 – 4 były własnością potomków linii Pawła Obryckiego, młodszego brata Wojciecha.
Istniała też linia Obryckich, osiadła na Podolu. Posiadali oni tam dobra Krasnosiółka położone w powiecie żytomierskim około 1850 r.
W miejscowości Lucyn (niem. Luzen, łot. Łudza), miasteczku powiatowym w polskich Inflantach, w 1738 r. miejscowy kościół parafialny został odbudowany przez nieznanego z imienia proboszcza, oficjała inflanckiego – Obryckiego.
Również na Wołyniu istniał odłam Obryckich, którzy w 1830 r. posiadali tam dobra Słobudka, składające się z dwóch osad o łącznej powierzchni 7 włók, położone w powiecie mińskim.
W powiecie grodzieńskim dobra Wojtkowice Glinne należały w połowie wieku XIX do Narcyza Obryckiego, syna Leonarda. One to zostały skonfiskowane Teofilowi Obryckiemu po powstaniu w 1863 r
OBRYCCY Z „LINII GRABOWSKIEJ”
Obryccy tej linii – którą umownie należałoby nazwać „grabowską”, bowiem w tej gminie i parafii najliczniej od końca wieku XVIII zaistnieli – dotarli tu bez wątpienia z pobliskich Obrytek. Miejscowość ta była położona w gminie Przytuły w dawnej ziemi wiskiej, gdzie Obryccy (migrując zapewne przez Romany) osiedli we wsi Konopki-Białystok. Tkwią na tej ziemi jeszcze w czasach współczesnych. Nie ulega kwestii, że wywodzą się oni od wyżej prezentowanych Obryckich z „linii obryckiej”, jednak brak materiałów źródłowych uniemożliwia wywiedzenie ich w linii prostej i powiązanie w ciąg genealogiczny.
Liczna populacja powodowała postępującą pauperyzację rodziny, co można już było zauważyć w początkach wieku XIX, kiedy to „urodzone” panny Obryckie wydawano za mąż za „sławetnych”, czyli okolicznych rzemieślników. Było to zrozumiałe, bo przecież ziemi nie starczało dla wszystkich, a była ona przecież wówczas podstawą wszelkiej egzystencji.
Pewnym wybiegiem było koligacenie rodów, co będzie można prześledzić w załączonej tabeli genealogicznej. Mimo licznych w każdym pokoleniu owych koligacji ze znanymi i starymi rodzinami szlacheckimi z okolicy, najbardziej znamiennym było połączenie rodziny Obryckich ze znaną w regionie rodziną Skrodzkich, której rodowe gniazdo Skroda Wielka do dziś jeszcze stanowi część dóbr Obryckich.
W zasadzie ostatnie 200 lat to dzieje kilku rodzin Obryckich, wyrosłych ze wspólnego konaru, a osiadłych w miejscowościach stanowiących jakby osady-satelity Grabowa. Ta bowiem miejscowość, pełniąca funkcję gminy i parafii, była centrum, w którym zbiegały się wszystkie linie okolicznych Obryckich i skoligaconych z nimi wielu innych rodzin szlacheckich. Jednak największą posiadłością i o największym – jakby senioralnym dla tej linii – prestiżu była i jest Skroda Wielka.
Oczywiście i inne miejscowości związane z Obryckimi, takie jak Konopki-Białystok, czy Konopki-Monety mają swój udział w rodzinnej historii. Tu przecież rodzili się, pracowali i umierali przedstawiciele tej rodziny. Tu było przecież ich ponad dwustuletnie dziedzictwo. Wszystkie te wymienione wyżej miejscowości, ich dzieje i losy ich mieszkańców wiąże gmina i parafia rzymskokatolicka w Grabowie.
Obryccy weszli w posiadanie Konopek-Białystok zapewne przez małżeństwo. Nie udało się ustalić tego faktu. Na to, aby zakupić tak wielki obszar ziemi nie było ich zapewne stać – byli przecież szlachtą drobną – ale w powiązaniach posagowych i rodzinnych rozliczeniach było to możliwe. Mimo poważnego rozdrobnienia dóbr, dziś jeszcze wiele z gospodarstw należących tam do Obryckich posiada imponującą wielkość.
Rodzina ta jest wielce do swej ziemi przywiązana i mimo wielu trudności – czasy nie były łatwe dla zasiedziałych rodzin szlacheckich – zachowała pamięć o swoich przodkach, szacunek dla ziemi i wielki patriotyzm.
Mimo faktu, iż coraz częściej zdarza się Obryckim opuszczać swoje gniazdo, by osiąść w innych regionach czy państwach (nawet na antypodach), rodzina zachowała pamięć o swoich korzeniach, które mocno tkwią w łomżyńskiej mazowieckiej ziemi. To przecież ich ziemia, ich ojcowizna, ziemia na której rodziły się i umierały całe pokolenia Obryckich. Tego zapomnieć nie można, bowiem północno-wschodnie Mazowsze, historyczne ziemie: nurska, wiska i łomżyńska są kolebką ich rodu To przecież – między innymi – Obryccy byli jednymi z pierwszych kolonizatorów tego regionu w XV i XVI w. Obryccy wrośnięci są więc w tę ziemię mocno i zawsze będzie ona dla nich ich małą Ojczyzną.
Odnalezione w archiwach i parafiach akty metrykalne omawiają ponad dwieście osób z tej rodziny. Ponieważ dokumenty te są jedynymi, przeto nic nie może – jak na razie – uzupełnić zawartych w nich informacji. W związku z tym nie było celowym – w tym krótkim opracowaniu – sporządzenie wywodu genealogicznego dla całej populacji, bowiem jest on przedstawiony na wielu tablicach genealogicznych.
Zaprezentowany dalej wywód genealogiczny rodziny, dotyczy Obryckich osiadłych we wsi Konopki-Białystok, z których niektórzy związali się z wsią Skroda Wielka i Konopki-Monety. Część z nich przeniosła się do innych regionów kraju, a niektórzy nawet wyemigrowali.
Najstarszym przedstawicielem tej linii rodowej jest wzmiankowany w dokumentach z 1646 r. Stanisław Obrycki, dziedzic dóbr Obryte-Przysługi. Od tego czasu linia ta zachowała całą swoją chronologię.